معرفی:
دوماهنامه علمی، آموزشی، اطلاع‌رسانی شوق تغییر، به عنوان تنها نشریه بخش خصوصی حوزه آموزش‌های مدرسه‌ای و دانشگاهی، از شهریورماه ۱۳۹۱ با انتخاب یک سوژه محوری با عنوان «کانون تغییر» در هر شماره یه سراغ تبیین موضوعات نوین مغفول مانده در نظام آموزشی می‌رود. شوق تغییر، میعادگاه آموزشکارانی است که به ایجاد تغییر در نظام یاددهی‌یادگیری مدرسه‌ای می‌اندیشند.
طوطی، بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی، در سال ۲۰۲۱ میلادی از سوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب بولونیا به عنوان بهترین ناشر قاره‌ی آسیا معرفی شد. به این بهانه دوماهنامه‌ی شوق تغییر گفت‌وگویی با خانم سحر ترهنده، مدیر کتاب‌های طوطی، درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری این مجموعه در انتشارات فاطمی و روند فعالیت‌های این بخش در زمینه‌ی کودک و نوجوان انجام داده است.
کتاب‌های طوطی چگونه در انتشارات فاطمی شکل گرفت؟
* بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی به نام «واژه» در سال ۱۳۶۱ با تلاش زنده‌یاد ایرج جهانشاهی و با انتشار مجموعه‌ی «قصه‌های من و بابام» راه‌اندازی شد و سال‌ها در تولید کتاب‌های باکیفیت برای کودکان کوشید. پس از درگذشت ایشان فعالیت مؤسسه در این حوزه کم‌رنگ‌تر شد تا اینکه در سال ۱۳۹۴، با توجه به نیازهای امروز کودکان و نوجوانان کشورمان تصمیم به راه‌اندازی مجدد این بخش، این بار با نام «کتاب‌های طوطی» گرفته شد. تأکید و تعهد ما در کتاب‌های طوطی تولید آثار باکیفیتی است که از یک طرف پاسخگوی نیازهای واقعی امروز کودکان و نوجوانان فارسی‌زبان در داخل و خارج از کشور باشد و از طرف دیگر مورد توجه و اقبال سایر ملل نیز قرار گیرد و بتواند به زبان‌های گوناگون ترجمه شود؛ بنابراین در برنامه‌ریزی‌ها توجه ویژه‌ای به آثار تألیفی و به‌خصوص کتاب‌های تصویری داریم. علاوه بر آن ترجمه و انتشار آثار ارزنده‌ی ناشران خارجی که با نیازها و فرهنگ کودک و نوجوان ایرانی مناسب باشد نیز در دستورکار طوطی قرار دارد.
در سال ۲۰۲۱ میلادی برای نخستین بار ناشری از ایران موفق به کسب عنوان بهترین ناشر کودک قاره‌ی آسیا از سوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب بولونیا شد. کتاب‌های طوطی چطور با گذشت فقط پنج سال از آغاز فعالیتش توانست چنین عنوان جهانی معتبری را به دست بیاورد؟
* سال ۲۰۲۰ هم طوطی نامزد دریافت این جایزه شده بود و امسال نیز برای دومین سال پیاپی بود که نام طوطی در فهرست ناشران منتخب قرار می‌گرفت. پیش‌تر هیچ ناشری از ایران به این فهرست راه نیافته بود. وقتی نام طوطی از سوی النا پازولی، مدیر نمایشگاه کتاب بولونیا، در آیین افتتاحیه به عنوان ناشر برگزیده از قاره‌ی آسیا اعلام شد، برای خودمان هم بسیار هیجان‌انگیز بود. اهمیت این جایزه در این است که از طرف انجمن بین‌المللی ناشران و شرکت‌کنندگان حاضر در نمایشگاه بولونیا اهدا می‌شود، و این مسئولیت ما را در آینده سنگین‌تر می‌کند. فکر می‌کنم دقت و حساسیت در انتخاب محتوا و مضامین کتاب‌ها، توجه به جنبه‌های هنری وتولید کتاب‌ها بر اساس بالاترین کیفیت ممکن در این موفقیت نقش داشته است. همچنین حضور ما در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی و انتخاب کتاب‌های طوطی در جوایز مختلف و رعایت قوانین و استانداردهای جهانی نشر در این انتخاب مؤثر بوده است.
با توجه به اینکه خود شما نیز دو دوره جزو داوران جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن بوده‌اید، کمی درباره‌ی کتاب‌های برگزیده و اهمیت جایزه‌های جهانی توضیح دهید.
* جوایز ملی و جهانی باعث شناخته شدن هرچه بیشتر ادبیات کودک و نوجوان ایران و تعامل ما با ناشران معتبر بین‌المللی می‌شود و از این جهت اهمیت دارد. گرچه هدف طوطی به دست آوردن جایزه نیست در سال‌های گذشته تعداد زیادی از کتاب‌های ما در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های معتبر به عنوان آثار برگزیده انتخاب شده‌اند که این نشان از توانمندی نویسندگان و تصویرگران ایرانی دارد. همین چند هفته پیش کتاب تو یک جهانگردی توانست پلاک طلای دوسالانه‌ی تصویرگری براتیسلاوا را که از مهم‌ترین رویدادهای تصویرگری کتاب کودک است، به دست بیاورد. دختر نارنج و ترنج از مجموعه‌ی ادبیات شفاهی ایران نیز به فهرست سال ۲۰۲۱ کلاغ سفید، کتاب‌های منتخب کتابخانه‌ی مونیخ، راه یافت. دو سال قبل هم کتاب مُشت‌زن توانسته بود جایزه‌ی بزرگ براتیسلاوا را از آن خود کند. فهرست کامل این جوایز در وبگاه و کاتالوگ کتاب‌های طوطی آمده است.
توجه ویژه‌ی طوطی به آثار تألیفی چقدر در معرفی ادبیات کودک و نوجوان ایران به کشورهای دیگر مؤثر است؟
* ادبیات کودک و نوجوان ایران ظرفیت‌های بسیاری برای معرفی در جهان دارد بر همین اساس سهم مهمی از کتاب‌های طوطی را آثار تألیفی تشکیل می‌دهند. طوطی سعی کرده است آثار پدیدآورندگان ایرانی را با استانداردهای جهانی تولید و منتشر کند تا بتواند در جهانی شدن ادبیات کودک و نوجوان ایران قدم بردارد. البته این به تنهایی کافی نیست و نحوه‌ی تعامل با ناشران بین‌المللی در این زمینه بسیار مهم است. طوطی علاوه بر حضور در شبکه‌های اجتماعی و تعامل با مخاطب فارسی‌زبان، واحد بین‌الملل خود را نیز همواره به‌روز نگه می‌دارد و وبگاه طوطی به زبان انگلیسی نیز در دسترس ناشران و مخاطبان بین‌المللی است و همین به‌روزرسانی مداوم سبب شده است تا بتوانیم مخاطبان را با آثار تألیفی باکیفیت ایرانی آشنا کنیم.
رعایت قوانین بین‌المللی حق نشر (کپی‌رایت) چه تأثیری در این زمینه دارد؟
* عقد قرارداد رسمی با ناشران دیگر برای ترجمه و رعایت قوانین حق نشر این فرصت را برای ما فراهم کرده است تا بتوانیم کتاب‌های تألیفی طوطی را نیز بهتر از قبل برای انتشار به زبان‌های دیگر معرفی کنیم. طوطی همچنین با آژانس‌های ادبی داخلی و بین‌المللی همکاری دارد تا زمینه‌ی معرفی آثار ایرانی در کشورهای بیشتری فراهم شود. تاکنون بسیاری از عناوین طوطی به زبان‌های انگلیسی، اسپانیایی، فرانسوی، ترکی، چینی، کُره‌ای و… منتشر شده است.
در سال گذشته همه‌گیری کرونا سبب شد بسیاری از برنامه‌های آموزشی کودکان به شکل مجازی انجام شود. به نظر شما این اتفاق چه تأثیری در کتاب‌خوانی آن‌ها داشته است؟
* همه‌گیری کرونا و کمبود و گرانی کاغذ بر فرایند تولید و چاپ کتاب کودک نیز تأثیر منفی گذاشت و ناشران کودک نتوانستند آن طور که بایدوشاید مثل گذشته در این زمینه فعال باشند. همچنین شیوع این بیماری که موجب تعطیلی مدارس، کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها شد، بر کاهش فعالیت‌های کتاب‌خوانی کودکان و نوجوانان تأثیر داشت. هرچند مروجان کتاب‌خوانی و معلمان با استفاده از ابزارهای مجازی و اینترنتی سعی کردند این خلأ را جبران کنند، اما کتاب کودک نیاز به تعامل و همراهی بزرگ‌ترها با کودکان دارد و هیچ چیز جای فعالیت‌های حضوری را پر نخواهد کرد. البته در حوزه‌ی نوجوان این مشکلات کمتر بود.
طوطی دو کتاب تازه به نام‌های «وقت قارقار» و «هیولای رنگ‌ها به مدرسه می‌رود»، با موضوع مدرسه و حضور کودکان در محیط‌های آموزشی منتشر کرده است که امیدوارم بتوانند همراه مناسبی برای کودکان و بزرگ‌ترها در آستانه‌ی بازگشایی مدارس باشند.
به معلمان و کتابداران مدرسه‌ها برای ترویج هرچه‌بیشتر کتاب‌خوانی در میان کودکان و پدر و مادرها چه توصیه‌ای دارید؟
* بزرگ‌ترها به‌خصوص معلمان و والدین سعی کنند خودشان هم کتاب‌های کودک را مطالعه کنند و با محتواهای باکیفیت بیش از پیش آشنا شوند تا بتوانند با استفاده از ادبیات داستانی و مستند استاندارد در فرهنگ‌سازی برای کودکان مؤثر باشند. در انتخاب کتاب‌ها به کیفیت چاپ، تصاویر و محتوا توجه بیشتری داشته باشند. علاوه بر آن می‌توانند از فهرست‌های گوناگون کتاب‌های برگزیده مانند فهرست «شورای کتاب کودک» یا «لاک‌پشت پرنده» که کارشناسان کتاب کودک آن‌ها را تهیه می‌کنند کمک بگیرند. نباید از قدرت کلمات و جادوی ادبیات در ایجاد لذت و انتقال مفاهیم غافل شد.
دوماهنامه‌ی شوق تغییر؛ شماره‌ی ۵۵، مهر و آبان ۱۴۰۰
