درباره‌ی کتاب
آنچه ما را انسان می‌کند معمایی شاعرانه است درباره‌ی زبان، تاریخ و فرهنگ که با مشارکت یونسکو به مناسبت دهه‌ی بین‌المللی زبان‌های بومی (۲۰۲۲- ۲۰۳۲) منشتر شده است.
می‌توانی حدس بزنی من چه چیزی هستم؟ از روزگاران بسیار دور وجود داشته‌ام. وقتی بچه بودی، من را خوب نمی‌شناختی اما الان هم نمی‌توانی من را از سرت بیرون کنی. در سراسر دنیا هزاران شکل از من وجود دارد هرچند برخی از اشکال من دارند از بین می‌روند. من می‌توانم شما را به گذشته، حال و آینده وصل کنم. من چه چیزی هستم و چرا این‌قدر برای انسان‌ها مهم هستم؟
کتاب آنچه ما را انسان می‌کند مقدمه‌ای هوشمندانه و تأمل‌برانگیز است درباره‌ی اینکه چطور زبان، مردم سراسر دنیا را به هم وصل می‌کند. این کتاب منحصر‌به‌فرد تمام شیوه‌های شگفت‌انگیز ارتباطی که زندگی ما را شکل داده ستایش می‌کند ازجمله پیام‌های متنی، گوشی‌های تلفن، خط بریل روی دکمه‌های آسانسور و زبان‌های در معرض نابودی.
درباره‌ی پدیدآورندگان
ویکتور دی. اُ. سانتوس زبان‌شناس است و نویسنده‌ی کودکان که در شش کشور مختلف زندگی کرده و ده زبان متفاوت آموخته است. کتابش به زبان انگلیسی با عنوان بابای من، پناه من (My Dad, My Rock) به عنوان بهترین کتاب کِرکِس در سال ۲۰۲۲ شناخته شده است. ویکتور اهل برزیل است و اکنون با همسر اوکراینی‌اش در شهر دِموین ایالت آیووا امریکا زندگی می‌کند و مشغول بزرگ کردن دو فرزند چندفرهنگی و چندزبانه‌شان هستند. شناسه‌ی اینستاگرام ویکتور @linguacious_llc است و وبگاهش اینجا است.
آنا فورلاتی هنرمند و تصویرگری است که کتاب‌هایی چون یوگا برای کودکان (Yoga for Kids (Albert whitman)) و بابای من، پناه من (My Dad, My Rock) را کار کرده است. تصاویر کتاب آنچه ما را انسان می‌کند در نمایشگاه تصاویر کتاب‌های چاپ نشده (dPICTUS) به نمایش گذاشته شده بود و همچنین جزء آثار برگزیده‌ی نمایشگاه کتاب کودک بولونیا بوده است. آنا زبان یونانی و لاتین خوانده است و در حال حاضر مشغول یادگیری زبان عربی است. او در شهر تورین ایتالیا زندگی می‌کند. وبگاه او را اینجا مشاهده کنید.
پرسش‌هایی برای بحث و گفت‌وگو
- * کتاب آنچه ما را انسان می‌کند، کتابی معمایی است و موضوع اصلی کتاب (زبان) تا آخرین صفحه‌ی آن آشکار نمی‌شود. می‌توانید موضوع کتاب را قبل از آخرین صفحه حدس بزنید؟ کدام صفحه، تصویر یا جمله جواب را لو می‌دهد و چرا؟ وقتی کتاب را می‌خوانید فکر می‌کنید چه چیزهای دیگری می‌تواند موضوع کتاب باشد؟
- * فکر می‌کنید چطور جمله‌هایی مانند «شک ندارم که تو هم امروز من را دیده‌ای، یا صدایم را شنیده‌ای یا من را احساس کرده‌ای» به زبان مرتبط می‌شود؟ چطور ممکن است زبان «احساس» شود؟ (سرنخ: خط بریل و احساسات انسان!)
- * وقتی راوی اول شخص (زبان) می‌گوید: «اما حالا، می‌توانی من را در انواع و اقسام شکل‌ها پیدا کنی.» فکر می‌کنید منظورش از «شکل‌ها» و «انواع» چیست؟ (جواب: شکل‌ها اشاره دارد به نظام‌های نوشتاری و الفبایی متنوعی که در دنیا استفاده می‌شود و «انواع» اشاره دارد به انواع بصری مثل خواندن/ نوشتن/ زبان اشاره/ نوع شنیداری مانند شنیدن و صحبت‌کردن یا حتی نوع لمسی مثل خط بریل.) دانش‌آموزان از میان نظام‌های الفبایی مشاهده‌شده در کتاب، ترجیحی دارند؟ در صفحه‌ای از کتاب منظره‌ای از باغ نشان داده شده، آیا دانش‌آموزان متوجه نظام‌های الفبایی متنوع پنهان شده میان گیاهان شدند؟
- * در متن کتاب، راوی اول شخص (زبان) می‌گوید: «می‌توانم به نرمی یک بچه‌گربه یا به سختی زمستان سرد آلاسکا باشم.» یک زبان چطور می‌تواند نرم باشد؟ و چطور می‌تواند سخت باشد؟ در متن همچنین بیان می‌شود: «می‌توانم عشق را به تو نشان دهم، اما می‌توانم آسیب هم برسانم.» به نظر شما چگونه می‌توان از زبان برای دوست داشتن یا آسیب رساندن به کسی استفاده کرد؟
- * فکر می‌کنید بعضی از زبان‌ها گویش‌ور بیشتری از دیگر زبان‌ها دارند؟ دلیل این موضوع چیست؟ چرا ممکن است کسی صحبت‌کردن به یک زبان را کنار بگذارد و شروع به صحبت‌کردن به زبان دیگری کند؟
- * می‌توانید تصور کنید آخرین گویش‌ور زبانی باشید که در کودکی از پدر و مادر خود یاد گرفته‌اید؟ فکر می‌کنید این موضوع چه تأثیری بر شما دارد؟ چه کاری خواهید کرد؟ فکر می‌کنید انتقال احساسات، فکرها و ایده‌هایتان به زبان دوم یا یک زبان خارجی به‌اندازه‌ی زبان مادری‌تان آسان است؟ چرا این‌طور است؟
- * به کسی که به دو زبان صحبت می‌کند چه می‌گویید؟ (جواب: دوزبانه) به کسی که به بیش از دو زبان صحبت می‌کند چه می‌گویید؟ (جواب: چند زبانه) به نظرتان چطور صحبت‌کردن به زبان‌های بیشتر می‌تواند به شما در باز کردن درهای زندگی‌تان کمک کند؟ فکر می‌کنید چطور می‌تواند به شما در ارتباط‌گرفتن با آدم‌های دیگر کمک کند؟ چطور ممکن است درهای بیشتری (فرصت‌های) به روی کسانی که به بیش از یک زبان حرف می‌زنند باز شود؟
- * به سنت‌ها و عادت‌های گروهی از افراد فرهنگ گفته می‌شود (مانند موسیقی، آشپزی و دین). فرهنگ و زبان چگونه به هم مرتبط می‌شوند؟ این موضوع را در این کتاب چطور می‌بینید؟ چگونه از بین‌رفتن یک زبان به بقای یک فرهنگ آسیب می‌زند و حتی می‌تواند تهدیدی برای آن باشد؟
- * زمان‌سنج را برای سه دقیقه تنظیم کنید و زبان‌های زنده‌ای که می‌شناسید را نام ببرید. چند تا زبان را نام بردید؟ بعد به انتهای کتاب آنچه ما را انسان می‌کند برگردید تا تعداد زبان‌های زنده‌ی دنیا را ببینید. فکر می‌کردید تعدادشان از این بیشتر باشد یا کمتر؟ چرا این‌طور فکر کردید؟
- * همان‌طور که توضیح داده شد، آنچه ما را انسان می‌کند به طور رسمی مرتبط است با یونسکو و نام‌گذاری دهه‌ی زبان‌های بومی ۲۰۲۲-۲۰۳۲. زبان‌های بومی از زیباترین و پیچیده‌ترین زبان‌های دنیا برای یادگیری هستند که در معرض خطر نابودی هستند. فکر می‌کنید چرا بسیاری از زبان‌های بومی در خطر نابودی‌اند؟
- * اگر به بخش کتاب کودک در کتابخانه‌ی محله‌تان نگاهی بیاندازید، چه کتاب‌هایی به‌جز انگلیسی در دسترس هستند؟ از چه زبان‌هایی هستند؟ زبان‌هایی هستند که در جامعه‌ی شما صحبت می‌شود؟
- * جایی در متن کتاب آمده است «تا تو بزرگ شوی، شاید خیلی از آن‌ها از بین رفته باشند.» فکر می‌کنید چرا تصویرگر در آن صفحه تصمیم گرفته تا از پرندگان استفاده کند؟ پرندگان چه چیزی روی نوک منقارشان حمل می‌کنند؟ (جواب: حروف زبان‌های در خطر یا نابودشده) پرنده‌ی پایین صفحه «دودو» نام دارد و پرنده‌ی معروفی است؛ پرنده‌ای بی‌پرواز و منقرض‌شده. این پرنده اولین بار توسط سربازان هلندی در سال ۱۸۰۰ شناسایی شد و فقط کمتر از هشتاد سال بعد به دلیل شکار و تخریب زیستگاه آن توسط انسان منقرض شد. چه کارهایی ممکن است انسان انجام دهد که تأثیر منفی بر آینده‌ی بعضی از زبان‌ها داشته باشد و حتی احتمال نابودی آن‌ها را برای همیشه افزایش دهد، مانند اتفاقی که برای دودو افتاد؟!
- * در صفحه‌ای از کتاب جایی‌که دختری در آسانسور با سگ دیده می‌شود، سرنخ مهمی برای حل معمای کتاب و حدس زدن موضوع کتاب (زبان) داده می‌شود. چرا؟ (جواب: دختر عصای سفید و سگ همراه دارد که نشان می‌دهد او نابیناست به اضافه‌ی اینکه روی دکمه‌های آسانسور با خط بریل نوشته شده است، نظام نوشتاری لمسی که توسط افراد نابینا یا کم‌بینا استفاده می‌شود.) به نظر شما چطور کم‌بینایی بر توانایی عملکردتان تأثیر می‌گذارد آن هم در دنیایی که پر از زبان‌های گفتاریست؟
فعالیت‌های پژوهشی درباره‌ی زبان‌های بومی
به این وبگاه بروید و با کمک نقشه، زبان بومی یا مادری‌ای را که در اطراف شهر محل زندگی یا تولد‌تان به آن صحبت می‌شود پیدا کنید.
بعد از اینکه نام آن زبان را فهمیدید، از اینترنت کمک بگیرید تا درباره‌ی سؤال‌های زیر تحقیق کنید و به جواب برسید.
در زیر برخی از وبگاه‌هایی که ممکن است در تحقیقات شما درباره‌ی زبان مفید باشد آمده است:
پرسش‌های تحقیق
* این زبان در کجا صحبت می‌شود؟
* تخمین زده می‌شود چند نفر از گویش‌ورا‌ن بومی این زبان باقی مانده باشند؟
فعالیت‌های پژوهشی درباره‌ی زبان‌های بومی
می‌توانید ویدیوی برخط یا صدای ضبط‌شده‌ی آن زبان را پیدا کنید؟ اگر نه، فرهنگ لغتی از آن زبان وجود دارد که بتوانید یک یا دو کلمه از آن زبان را یاد بگیرید و به بقیه‌ی کلاس یاد بدهید؟ معنی آن کلمه چیست؟
نظام الفبایی این زبان مشابه کدام زبان است؟ توضیح دهید که کاربران آن زبان چطور زبان خود را می‌نویسند و مستند می‌کنند؟
فعالیت‌های عملی
ایده‌هایی برای معلم‌ها
کندوکاو درباره‌ی زبان اشاره
یکی از زبان‌هایی که در این کتاب به تصویر کشیده شده است، زبان اشاره است. می‌توانید صفحه‌ای در کتاب که این زبان توصیف شده است را پیدا کنید؟ می‌دانستید زبان اشاره فقط یک راه ابتدایی برای ارتباط نیست که در آن افراد فقط با تکان دادن تصادفی دستشان آنچه را می‌خواهند نشان دهند، توصیف کنند؟ می‌دانستید که زبان اشاره فقط ترجمه‌ی زبان گفتاری نیست؟ زبان‌های اشاره خودشان زبانی کامل و پیچیده هستند که دستور زبان، واژگان و لهجه‌ی مخصوص به خودشان را دارند. اگر فکر می‌کنید زبان اشاره آسان است، کافی است کسی که از زبان اشاره استفاده می‌کند را ببینید و حدس بزنید درباره‌ی چه چیزی صحبت می‌کند.
در این فعالیت، دانش‌آموزان باید سعی کنند به انتخاب خودشان پنج کلمه از زبان اشاره یاد بگیرند. بعد از اینکه دانش‌آموزان نشانه‌ها را یاد گرفتند (از طریق برنامه‌ای مانند Lingvano، ویدیوی یوتیوب) باید کلماتی که یاد گرفته‌اند را با همکلاسی‌های خود به اشتراک بگذارند و از آن‌ها بخواهند تا معنی کلمه حدس بزنند.
